Reflecties en oprispingen
November 2017

Nederland als fiscaal lustoord
Trouw-lezers is het deze maand regelmatig ingepeperd: Nederland is een belastingparadijs.
Aanleiding tot deze constatering vormde het beschikbaar komen van miljoenen documenten die bekend werden als Panama Papers en Paradise Papers. Beide verzamelingen onthullen hoe rijke individuen en wijd vertakte bedrijven alles doen om belasting te ontwijken. In de Paradise Papers staan fiscale trucs beschreven van onder anderen de Britse koningin Elisabeth II, popster Bono, en wereldkampioen Formule 1 Lewis Hamilton. Ook bekende grote bedrijven (Apple, Facebook, McDonald’s, enz.) ontbreken niet. Allemaal schuiven ze hun merken, logo’s, know how, rentes, huurvergoedingen, dividenden, royalty’s en winsten op zo’n manier rond tussen belastingparadijzen dat ze vrijwel nergens belasting hoeven te betalen. Dat wordt enthousiast door overheden, ook die van hoogontwikkelde staten, gefaciliteerd. Volgens de topeconoom Gabriel Zuckman, verbonden aan de prestigieuze Amerikaanse universiteit van Berkeley, loopt Nederland daarbij voorop. Hij wijst op de spilpositie van Nederland in het schuiven met winsten door Amerikaanse bedrijven en concludeert dat de Verenigde Staten jaarlijks miljarden belasting mislopen omdat Nederland zeer gunstige regelingen heeft voor Amerikaanse bedrijven.

Hier past wel een belangrijke vaststelling vooraf: de meeste belastingconstructies die in de Paradise Papers staan zijn legaal, dat wil zeggen dat ze binnen de grenzen blijven die de wet biedt. Met de kanttekening dat er steeds meer politieke discussie ontstaat over de wenselijkheid daarvan. Want blijft steriel legalisme ook geoorloofd wanneer een belastingconstructie apert tegen de strekking van de wetgeving indruist en de overheid naar haar fair share kan fluiten? En wanneer gaat nog net geoorloofd belastingontgaan over in strafbare belastingontduiking? Zijn er, los van wet en rechtspraak, ethische grenzen aan fiscale acrobatiek? Toen vorig jaar de Panama Papers werden gepubliceerd moest de toenmalige minister van financiën Jeroen Dijsselbloem toegeven: “Nederland is lang onderdeel geweest van het probleem, maar we willen nu onderdeel zijn van de oplossing”. Dat is, zoals Jan Kleinnijenhuis in Trouw (18-11-2017) vaststelde, in zekere zin ook gebeurd, maar van vrije wil was eigenlijk geen sprake, eerder van een gedwongen bekering. In Europees verband moest Nederland onder druk van andere lidstaten uiteindelijk akkoord gaan met maatregelen die op termijn populaire fiscale ontwijkingsconstructies onmogelijk moeten maken.

Het zal de lezer niet verbazen dat deze materie zich niet voor een technische behandeling op een A-viertje leent.
Over het spanningsveld tussen belastingontduiking en belastingontgaan heb ik ooit een lichtvoetig getoonzet verhaal gehouden ter gelegenheid van een tentoonstelling in het Belastingmuseum te Rotterdam, ingericht onder het motto “Door de mazen van het net, en verder…”. Dat was in 1995. Geïnteresseerden kunnen het op internet lezen door de woorden spanningsveld en belastingontduiken te googelen. Het artikel heeft nog niets aan actualiteit ingeboet.

Voor een ontspannende beschouwing verwijs ik naar Japke-d.Bouma, een columniste die in de NRC elke week over taal schrijft. Het woord belastingparadijs had haar onlangs in zijn greep. Ik citeer uit het bijna stichtelijke slot: “Maar het mooiste aan de metafoor ‘belastingparadijs’ vind ik de dreiging die erin zit. Dat iedereen weet dat die slang een keer komt, of dat journalistencollectief, en dat dan de hele belastingconstructie in elkaar lazert. Want uiteindelijk kan natuurlijk niemand die appel weerstaan die daar in dat paradijs te glanzen hangt. Het is slechts een kwestie van tijd voordat iemand hem pakt, iedereen uit het paradijs wordt getrapt en aan het werk zal moeten. Het paradijs houdt niemand vol”.

Troostrijk is ook dit citaat uit het Geheime Dagboek van Hendrik Groen:
Zorg dat je roodstaat
Als je denkt dat je doodgaat.
Ten slotte geef ik ten behoeve van de welgestelde lezer nog een destijds door Fons Jansen geïntroduceerde vraagstelling door die tot enig nadenken noopt: Als je in Nederland nul procent belasting betaalt, door je geld naar een ander land te sluizen waar je 10 procent betaalt, welk van die twee landen is dan een belastingparadijs?