Reflecties en oprispingen
Juli 2017

Vaticaan: glutenvrije hostie taboe
Op Teletekst las ik deze maand een intrigerend bericht. De tekst luidde:
“Het is in de Rooms-Katholieke Kerk niet toegestaan om glutenvrije hosties te gebruiken. Het Vaticaan heeft de bisschoppen daarover een brief gestuurd omdat er in supermarkten en op internet zulke hosties worden verkocht.
Katholieken geloven dat de hostie in het lichaam van Christus verandert. Ze moeten ongedesemd zijn en uit zuiver tarwemeel bestaan. Toevoegen van ingrediënten als fruit, honing of suiker noemt de kerk “ernstig misbruik”. Coeliakie-patiënten mogen van de kerk wel een hostie nemen die is gemaakt van minder gluten. Glutenvrij is ook voor hen taboe”.
Ik riep direct: Wien Neerlands bloed door d’aderen vloeit, van vreemde gluten vrij… Maar ik begreep ook dat dit geen adequate reactie kon zijn, want – Lof zij u Internet! – dank zij Thomas van Aquino weten we immers dat een hostie moet zijn gemaakt van tarwemeel. Alleen dàt meel bevat genoeg voedende elementen om het echt brood te laten zijn. Dit is later bevestigd op het Concilie van Trente, dat uiteraard aan actualiteit nog niet heeft ingeboet.
Stijn Fens, een erkende Vaticaan-watcher, liet zes jaar geleden in Trouw (17-12-2011) de inmiddels uitgetreden priester Stefan van Dierendonck over deze problematiek aan het woord. Stefan was ooit de jongste priester van Nederland. De paus moest speciaal toestemming verlenen om hem al op drieëntwintigjarige leeftijd tot priester te wijden. Die was dolblij met zijn eerste benoeming in het Brabantse Elshout. Wel kreeg hij al gauw te maken met ernstige gezondheidsproblemen. Veel te mager, vaak moe en diarree. Door de week ging het nog wel, maar op zondag was hij na drie opeenvolgende missen doodop. Medisch onderzoek bracht aan het licht dat hij aan coaliakie leed: zijn darmen waren niet op tarwe berekend. Toen de oorzaak was vastgesteld leek het hem redelijk glutenvrije hosties te nemen. Ziek van Jezus kan toch niet de bedoeling zijn. Maar deze gedachtegang werd, zoals te verwachten viel, door de Kerk afgewezen. Motivering: brood is de materie voor de eucharistie, want Jezus gebruikte echt tarwebrood; glutenvrije hosties zijn dus ongeldige materie. Deze beslissing betekende het einde van het priesterschap van Stefan van Dierendonck. Hij schreef nog een scriptie over coeliakie en de eucharistie, waarin hij erop wees dat Jezus bij het Laatste Avondmaal helemaal geen tarwebrood gebruikte, maar gerstebrood. Voor tarwebrood – zo schrijft hij – was het simpelweg nog te vroeg in het jaar.
Hoezeer ik ook begrip heb voor de bezwaren van Van Dierendonck, bij mij rezen jaren geleden andere vragen. Ik heb de leer van de transsubstantiatie (de verandering van brood en wijn in het lichaam en bloed van Christus) eigenlijk nooit begrepen. Jezus was volgens het bijbelverhaal lijfelijk ongeschonden aanwezig tijdens het Laatste Avondmaal op Witte Donderdag. Dan kan men, dunkt mij, alleen via theologische bokkensprongen aannemen dat de toen genuttigde voeding veranderde in zijn lichaam en bloed. De Heidelbergse Catechismus moet daar dan ook niets van hebben en spreekt over ‘de Paapse mis’ als ‘een vervloekte afgoderij’. Ik kan mij overigens niet herinneren dat hierover op catechisatie in dit soort termen werd gesproken, maar dit terzijde. Wel moesten we weten dat Luther de leer van de transsubstantiatie afwees ten gunste van de consubstantiatie. Het verschil is uiteraard subtiel. Luther leerde – zo werd ons voorgehouden – dat het brood en de wijn naast het vlees en bloed van Jezus tegenwoordig zijn in plaats van erin te veranderen. Wat hiervan zij, ik constateer met voldoening dat er geen kerkgemeenschap van glutheranen is ontstaan. Voorlopige conclusie: een niet bestaand probleem is niet opgelost.
Wie toch nog geïnteresseerd mocht zijn verwijs ik naar een column van Stijn Fens in Trouw (15-07-2017), getiteld: “Ik begrijp het standpunt over glutenvrije hosties” en de reactie daarop van Rob van Oosten, diaken bisdom Den Bosch, in Trouw (21-07-2017) onder het bevrijdende motto: De glutenvrije hostie, een non-probleem.