IN MEMORIAM FRANS ELSEN (1934-2011)
mijn toespraak bij crematieplechtigheid

Een paar herinneringen. De eerste keer dat ik Frans hoorde spelen was in Gaillard op de Laan van Meerdervoort. Dat moet kort na de oorlog geweest zijn. Hij speelde How High The Moon en oogstte als 14 of 15-jarige veel bewondering. Hij werd vergezeld door zijn moeder, die als een soort chaperonne fungeerde. Het zal niemand verbazen dat hij zich aan dit toezicht snel wist te ontworstelen. Met gitarist Robby Pauwels en bassist Henk Bosch van Drakestein, greep hij al gauw elke mogelijkheid aan om op te treden op schoolfeestjes en andere vrolijk stemmende bijeenkomsten. Er werd duchtig gerepeteerd, want Frans was niet gauw tevreden.
In mei 1953 vroeg DJ en platenproducer Pete Felleman hem met dit trio mee te werken aan de elpees die onder de naam Jazz at the Kurhaus werden uitgebracht. Met daarop een compositie van Frans: Introspection. In zijn onnavolgbaar idioom sprak Pete Felleman over – ik citeer – ‘een trio dat al spoedig na hun eerste optreden weinig minder dan een openbaring bleek’. Hij kondigde Frans aan als de ’18-jarige Al Haig-Bud Powell stijlist en Don Byas solist, Frans Elsen.’ Don Byas was overigens maar één van de tientallen jazzgroten waarmee Frans zou gaan spelen.
In de jaren 1952 tot ‘58 volgde Frans de opleiding aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag. Hoofdvak: piano. Hij studeerde af bij Leon Ortel en rondde zijn examen af met het spelen van Mozarts pianoconcert nr. 23. In die studietijd trad hij op bij tal van jazzformaties, ook in het buitenland.

In 1955 en ’56 werkte hij mee aan de opnamen voor de lp’s JAZZ behind the dikes, deel 2 en 3, een project van Michiel de Ruyter. We waren nogal trots op deze productie, maar ik herinner mij dat Rob Pronk en ook de voor zichzelf zeer kritisch ingestelde Frans Elsen minder tevreden waren. Een oordeel dat later door een vooraanstaande Amerikaanse recensent werd bevestigd.
Van de vele activiteiten die Frans in Den Haag ontplooide wil ik in verband met de tijd er maar één noemen omdat die voor de jazz in Den Haag tot blijvende resultaten heeft geleid. In enkele woorden samengevat: toen Café de Sport, waar Frans met zijn trio jamsessions begeleidde dicht ging, besloten Richard Kolle en Thea van Loon in 1990 om de wekelijkse sessions voort te zetten in de Regentenkamer van het 17^e eeuwse Hofje van Nieuwkoop. De muzikale spil was het trio van Frans Elsen, dat de basis vormde voor de sessies. In 1995 verhuisde men naar een souterrain op de Laan van Meerdervoort, en na een korte periode op de Lange Beestenmarkt is de nieuwe locatie nu gevestigd op de Noord West Buitensingel. Frans Elsen heeft zich tot 1999 met de programmering in de Regentenkamer bezig gehouden en daar uiteraard ook zelf veel gespeeld.

Wat is nu de betekenis geweest van Frans Elsen voor de Nederlandse jazz? Die ontleent hij niet alleen aan zijn kwaliteiten als pianist en arrangeur, maar vooral ook als grondlegger van het jazzonderwijs in Nederland, eerst in Zwolle en Hilversum en later aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag. Hij publiceerde twee meerdelige leergangen: Jazzpracticum, werkboeken met cd’s, en Jazzharmonie aan de piano, zowel in het Nederlands als het Engels. Een uniek project. Anderen zullen hier straks op terugkomen.

Omdat ik Frans lang heb gekend vind ik dat ik ook over Frans als persoon iets mag zeggen. Zijn politieke opvattingen – hij was een overtuigd communist – leidden in een wat verder verleden wel eens tot verhitte gesprekken. Wat ik zeer in hem gewaardeerd heb is, dat hij zijn maatschappelijke en politieke opvattingen nooit in zijn muziek verwerkte. Hij liet geen revolutionaire wekkers afgaan tijdens zijn optredens, ook de Vietnam-oorlog, waar hij uiteraard fel tegen was, vormde voor hem geen aanleiding om vuurwerk in de zaal af te steken. Op financieel aantrekkelijke aanbiedingen ging hij niet in wanneer het van hem verwachte eindproduct hem niet aanstond. Wars van commercialiteit dus. Artistieke integriteit was voor hem een vanzelfsprekend iets. Ik denk met ontroering terug aan zijn optredens met Ferdinand Povel in de Regentenkamer en elders.
Ik moet afsluiten. Rob Agerbeek vertelde me dat hij anderhalve maand geleden Frans in het Gouden Hoofd aantrof. Daar traden David Lucas en Menno Daams op. Ook Rob werd gevraagd iets te spelen en hij koos voor Chelsea Bridge. Al gauw kwam Frans langs, aldus Rob: de melodie was niet correct (hij deed het even voor) en het tempo moest minder snel. Dit was – aldus Rob Agerbeek – de laatste les die ik van Frans zou krijgen.
De tekst op de kaart vond ik treffend: This is then goodbye but all I gathered I leave with you. Dank Frans, voor die waardevolle erfenis.

Harm Mobach