De week van scherts, satire en ironie
“Dit boekje mag niet in de afschuwelijke allesbeheersende leukcultuur worden geplaatst”, waarschuwt Kees Fens in het voorwoord op zijn boekenweekessay Op weg naar het schavot. En hij vervolgt: “In die cultuur blijft men om elkaar lachen en alles licht maken en weglachen. Verbanning naar het land van tering en typhus is nodig. Daar is het leven niet leuk en heerst de barre humor van de eerste dag na de zondeval.”
Daarmee is de toon gezet en in zorgvuldig geformuleerde notities beschrijft Fens vervolgens diverse verschijningsvormen van humor. “Sterven in Engeland” begint als volgt: “Op 22 juni 1535 ontstond de Engelse humor. In de ochtend van die dag werd John Fischer, bisschop van Rochester, uit de Tower in Londen, waarin hij gevangen zat, naar het schavot geleid. Daar wachtte hem de beul en het zwaard. Fisher had de laatste nacht van zijn leven slecht geslapen. Een dreunend lopende wacht voor zijn cel maakte te veel lawaai. Hij had beleefd om stilte gevraagd! Op weg naar het schavot vroeg hij om zijn schoudermanteltje; hij was bang om kou te vatten. Niet lang daarna rolde zijn hoofd van de romp…”
Fens meldt dat kort daarop ook Thomas More door Hendrik VIII werd vermoord en hij vervolgt dan: “Beiden, More en Fisher, zijn in 1935 door de rooms-katholieke kerk heilig verklaard. Dat zullen ze, echte heiligen, als de hoogste uiting van humor hebben beschouwd”.
Over Gerard Reve: “Hij kwam in conflict met de twee grote absoluutheden: de dood en God. Om zichzelf te redden en niet aan angst en ontzag ten onder te gaan, beschreef hij de eeuwige in de meest hulpeloze taal die er is: de humor.” ….In het hiernamaals heeft men nooit een geestiger godsbewijs gehoord dan het gedicht ‘Apologie’:
Toen ik rooms-katholiek werd,
werd mijn haar, dat grijs begon te worden,
opeens weer donkerblond.
Mijn bloeddruk daalde,
terwijl mijn jaarinkomen van die dag af fors bleef stijgen.
Er blijven wel bezwaren, maar bij zoveel genade moet ik wel erkennen:
de kerk van Rome is de Ware Kerk.
Fens vervolgt dan:”Het absolute leidt zelden tot de hulpeloosheid van de humor. De Bijbel bewijst het. Er is een geleerde Vlaamse jezuïet geweest die een heel boek schreef over de humor in de Bijbel. Toen ik op de helft was, wist ik: onze wegen zijn al lang geleden uiteengegaan. De enige Bijbelse figuur met gevoel voor humor was Sara; zij lacht om het onmogelijke, als ze hoort dat ze op haar leeftijd een zoon zal krijgen. Zij lacht om Gods stelligheid! De grote, tot in de hemel reikende ernst hebben de kerken van de Bijbel overgenomen. De gelovige beeft en buigt onder de koepel van de Macht. De zondag. Zijn dag, werd de zwaarste van de week. De afwezigheid van de humor heeft voor het goddelijke vermenselijking onmogelijk gemaakt, alles op afstand gehouden, niets dichterbij gebracht.
Dat Koninkrijk van U, weet U wel, wordt dat nog wat?
Dat is in twintig eeuwen van de ernst van ‘Uw rijk kome’ nooit gehoord. Het grootste geloof moet zich wel van de taal van het ongeloof bedienen wil het niet in het absolute verijlen.”

– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –

Citaat uit De Groene Amsterdammer (09-03-07), waarin Kees Fens wordt geprezen om zijn journalistieke kwaliteiten. De interviewer: “Uw portretten in de Volkskrant behoren tot het beste dat er de afgelopen twintig jaar in de journalistiek is geschreven. Uw eerste zin over Wim Deetman: ‘Zelfs zijn gezicht heeft zitvlees.’ (Hij grinnikt.) “

– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –

Een grap uit de tijd van de massale executies van joden in Oost-Europa: een groep joden staat voor een Duits vuurpeloton, de commandant stapt op een van hen af, en zegt: ‘Ik wil u een kans geven. Ik heb een glazen oog, maar dat is moeilijk te zien. Als u meteen goed raadt welk oog het is, zal ik u niet terechtstellen.’ Waarop de man ogenblikkelijk antwoordt: ‘Het linker, dat heeft zo’n warme uitstraling.’
Uit: Rudolph Herzog: Heil Hitler, das Schwein ist Tot! Lachen unter Hitler – Komik und Humor im Dritten Reich. Eichborn Berlin.