Van Agt: grillig politicus en geslepen taalvirtuoos
Kort geleden verscheen De eenzame fietser, volgens de auteur Adrianus Koster ‘een leuk boek’, opgebouwd uit interviewfragmenten met Van Agt en politici die hem als minister en premier hebben meegemaakt. Inderdaad krijgt de lezer aan de hand van letterlijke citaten een helder beeld van de turbulente carrière van Dries van Agt. Ondervraagd worden Wiegel, Lubbers, Van Mierlo, Boersma, Terlouw, Van Thijn, Pronk en nog vele anderen. Interessant wordt het ook wanneer Van Agt zelf aan het woord komt en hem bijvoorbeeld wordt gevraagd zich over collega-ministers, staatssecretarissen en kamerleden uit te spreken. Hieronder een paar citaten.

P.H. van Zeil (Piet), staatssecretaris van Economische Zaken in diverse kabinetten, geb. 1927
Van Agt: “Was de laatste KVP-voorzitter. Een man met een gouden hart, trouw en toegewijd, van huis uit. Een vakbondsman met een eigen, altijd gematigd oordeel. Volstrekt integer, geen kunsten. Een geëngageerde vazal.” (cursivering H.Mo.) Het zal je maar gezegd worden: meelevende slippendrager! Dan was Lubbers meer rechtuit in zijn beoordeling. Die noemde Van Zeil, nadat deze diverse malen in opspraak was geraakt, ‘een kleine krabbelaar’.

Th. E.E. van Schaik (Theo), lid dan de Tweede Kamer en woordvoerder Justitie, overl. 1987
Van Agt: “Theo was een man die nooit van zijn leven een vlieg kwaad heeft gedaan en daartoe ook niet in staat was. De Heer hebbe zijn ziel en zo zal het ook wel zijn.”

drs. M.J.J. van Amelsfoort (Marius), staatssecretaris van Financiën in Kabinet-Van Agt I, overl. 2006
Van Agt: “Hij komt zeker in de hemel en mocht hij daar niet in terecht komen, dan blijkt dit instituut alsnog niet te bestaan. Fatsoenlijk, ijverig, plichtsgetrouw en zonder ellebogen.”
(Aan de Universiteit Leiden noemden we Van Amelsfoort destijds ‘de Amelsfoortse kei’, omdat hij nimmer blijk gaf over fiscale kennis te beschikken)

Het meest opmerkelijke citaat van Van Agt vond ik op blz. 122, waar hij zijn rol bij de val van het Kabinet-den Uyl ter sprake brengt. Tot de kwesties die toen speelden behoorde de vraag hoe de waarde van grond bij onteigening moest worden vastgesteld. Moest de ‘gebruikswaarde’ worden vergoed (standpunt PvdA) of de hogere ‘verkeerswaarde’ (standpunt KVP)? Een landbouwdeskundige van AR-huize bedacht een compromisoplossing, maar daar wilde Van Agt niet van weten.
Hierover Van Agt anno 2007:
“Achteraf denk ik over de grondpolitiek: was het verschil werkelijk zo wezenlijk dat het kabinet daarover moest struikelen? Was het meningsverschil nou zo belangrijk dat een kabinetscrisis daarover gerechtvaardigd was? Achteraf beschouwd hadden de ideeën van de PvdA wel degelijk waarde. Grondspeculaties zijn maatschappelijk onzalig. Aanvechtbare verrijking. Nu betwijfel ik het of ik dat zo scherp had moeten opspelen tot crisis aan toe. Maar er was voordien al zo veel gebeurd, met het Menten-debat als de culminatie daarvan. […] Ik kwam in een geestesgesteldheid van nu zal ik eens mijn zin krijgen.”
Hierbij maak ik nog een kanttekening voor lezers die zich ooit in het belastingrecht hebben verdiept.
Destijds gold voor boeren de fiscaal bijzonder aantrekkelijke landbouwvrijstelling. Deze hield onder andere in dat een boer die zijn agrarische grond verkocht voor woningbouw of wegenaanleg, de winst bij verkoop vrij van inkomstenbelasting kon realiseren. Deze alleen voor agrarische ondernemers geldende vrijstelling wegens ‘bestemmingswijziging’ (aanwending buiten de agrarische sfeer) was natuurlijk niet houdbaar, maar het duurde toch nog tot 1986 voordat het ‘boerenprivilege’ door het Kabinet-Lubbers I werd afgeschaft.

– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –

Vermoedelijk gaat nog dit jaar een biografie over Van Agt verschijnen. Daar wordt op dit moment door drie historici aan gewerkt. Wellicht zullen die uitleggen waarom Van Agt – in tegenstelling tot zijn opvolgers Lubbers en Kok – de eretitel van ‘minister van staat’ is onthouden. Maar misschien blijft dit wel het geheim van het Noordeinde.

– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –