2009: Calvijnjaar
“Dit land dankt zo veel aan Calvijn” luidt de kop boven een artikel van premier Balkenende in Trouw (10-01-09). Het is maar hoe je het bekijkt. De laatste druk van Van Dale omschrijft calvinistisch als ‘hardwerkend en sober, niet zwierig levend”. Balkenende raadpleegde een oudere druk, die spreekt over “niet uitbundig, sober, rechtlijnig en dogmatisch”, kwalificaties waar je ook niet vrolijk van wordt. Maar onze premier ziet mogelijkheden om deze – zo als hij het noemt – “hardnekkige stereotypen” te doorbreken.
Hij schrijft: “Mijn stelling is dat het open en vrije karaker van de Nederlandse samenleving niet tegenstrijdig is aan het werk van Calvijn en het calvinisme, maar er eerder schatplichtig aan is.” Een voorzichtige formulering, die er wel op neerkomt dat volgens Balkenende Calvijn min of meer medeverantwoordelijk is voor het open en vrije karakter van de Nederlandse samenleving. Die lof zwaait hij dan toe aan de man die in Genève een theoloog die de drie-eenheid loochende (Michel Servet) liet arresteren en tot ketter verklaren, wat resulteerde in een veroordeling tot de brandstapel. Tevens de man die in zijn Institutie verklaarde dat de joden de allerheftigste vijanden van Christus zelf zijn. Ook al moet worden opgemerkt dat Calvijns anti-joodse opvattingen niet gebaseerd waren op rassenhaat maar op zijn theologische opvattingen, een bijzonder tolerante indruk maakt het allemaal niet.
Om zijn betoog kracht bij te zetten stelt de auteur dat juist in landen met een calvinistische traditie als Nederland, de Verenigde Staten en Groot-Brittanië de democratie sterk is geworteld. Een te oppervlakkige formulering. De revolutie die de democratie in Amerika in het zadel hielp, stoelt op de principes van de Verlichting, vrijheid en gelijkheid, en – niet te vergeten – een scheiding tussen kerk en staat. Daar dacht Calvijn, die in Genève een theocratisch bewind vestigde, bepaald anders over!
Ten slotte meent de premier dat de leer van Calvijn actuele betekenis heeft voor de kredietcrisis. Hij benadrukt de noodzaak om de morele ankerpunten in de economie te versterken. Dat laatste lijkt natuurlijk een prima idee, maar het wordt wel selectief winkelen in het gedachtegoed van Calvijn. Is het de bedoeling dat we moreel onwenselijk gedrag van bijvoorbeeld bankiers gaan bestraffen door ze te veroordelen tot het verplicht bijwonen van kerkdiensten, catechetisch onderwijs, zweepslagen en marteling? We wachten (on)gelovig af.
Misschien dat later over Balkenende wordt gezegd: Hij had Calvijn niet nodig om calvinist te worden.

2009: Darwinjaar
Bill Bryson schreef Een kleine geschiedenis van bijna alles, een populairwetenschappelijk boek waarin moeilijke onderwerpen op het terrein van onder andere geologie, scheikunde en astronomie aan de orde komen. Sommige hoofdstukken worden voorafgegaan door aansprekende uitspraken. Zoals de uitroep die wordt toegeschreven aan de vrouw van de bisschop van Worcester nadat haar de evolutietheorie van Darwin was uitgelegd:
“Afstammelingen van de apen? Och lieverd, laten we hopen dat het niet waar is, en als het wel zo is, laten we dan bidden dat het niet algemeen bekend wordt.”

– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –

De natuur en haar wetten lagen verborgen in de nacht,
En God zeide: Er zij Newton! En alles werd licht.
Alexander Pope (Engels dichter 1688-1744)

– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –

Verlichting: Verlossing van de onmondigheid die de mens zichzelf heeft opgelegd.
Van Eijnatten

– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –